Het is niet makkelijk om met zelfkritiek om te gaan – integendeel, vaak is het zelfs heel erg moeilijk en kan het voelen als een enorme uitdaging. Als je zelf perfectionistisch bent, zal je sowieso meer zelfkritiek hebben dan de meeste mensen. Je bent dan streng voor jezelf en voelt je alsof ‘niets wat je doet, echt goed genoeg is’. Je bent niet makkelijk tevreden en haalt jezelf naar beneden door negatieve gedachten op jezelf te projecteren.
Zelfreflectie versus zelfkritiek
Het is zeker zo dat je, door aan zelfreflectie te doen, sterker in je schoenen gaat staan – maar de keerzijde is dat te veel zelfreflectie kan leiden tot te harde en ruwe zelfkritiek en je zo je eigen zelfbeeld helemaal kan vernielen.
Het is belangrijk om jezelf af en toe ook toe te juichen, indien je bijvoorbeeld iets groots bereikt hebt of zelfs gewoon wanneer je het nodig hebt en een opkikkertje kan gebruiken. Door jezelf de hele tijd negatieve dingen toe te fluisteren of door jezelf te hard te bekritiseren, stop je in je hoofd dat je ‘niets kan’, dat je ‘niets waard bent’, dat je ‘overdrijft en overreageert’, terwijl dit niet het geval is. Het is namelijk niet zo dat je niets kan omdat enkele andere dingen je niet meteen lukken – zo kan de ene persoon heel erg goed schilderen, en bak jij daar misschien niets van, maar kan jij bijvoorbeeld heel goed dansen, in tegenstelling tot de persoon die mooi kan schilderen.
Iedereen heeft zijn eigen capaciteiten en zijn eigen inherente waardes – en als je deze waarde zelf afbreekt, ga je dit op termijn geloven en schiet er van je zelfvertrouwen niet veel meer over. Dit is moeilijk op te lossen, want bij diepgaande problematiek omtrent het zelfbeeld, is er soms professionele therapie nodig.
Zelfkritisch zijn is gezond
Het klinkt misschien contradictorisch omdat we hierboven zeiden dat zelfkritiek gevaarlijk kan zijn – maar een beetje kritiek voor jezelf kan geen kwaad in lichte mate. Zo blijf je jezelf uitdagen wanneer je jezelf en je capaciteiten in vraag stelt. Het wordt pas echt destructief wanneer je jezelf toespreekt met de overtuiging dat je geen waarden en geen capaciteiten hebt. Dit gaat dan nog veel verder dan zelfkritiek – dan ben je bezig met zelfhaat en het afbreken van je authentieke zelf.
Leestip: vind je eigen kernwaardes.
Waar komt zelfkritiek vandaan?
Extreem negatieve zelfkritiek, en dus het afbreken van je zelfbeeld, stemt vaak vanuit trauma’s uit de jeugd. Zo is het mogelijk dat je ouders niet de gewoonte hadden om je positief te bekrachtigen wanneer je iets goed deed, maar wel de gewoonte hadden om je te berispen en boos op je te worden wanneer je iets ‘fout’ deed of ‘niet goed genoeg’ deed. Als kind nemen we dit heel intens op en absorberen we het model dat onze ouders ons voorschotelen tijdens onze opvoeding, als een spons. Meestal is de manier hoe onze ouders met ons omging, ook de manier hoe we zelf denken op latere leeftijd en soms zelfs hoe we naar andere mensen reageren.
Zo zal je snel opmerken dat, wanneer de creativiteit van een kind aangemoedigd en gecomplimenteerd wordt, deze persoon later veel zelfzekerder zal zijn over zijn of haar kunst en veel minder kritisch zal zijn, in de negatieve zin van het woord.
Natuurlijk is het mogelijk dat deze persoon zelf een perfectionistische aard heeft, en dat zorgt uiteraard voor zelfkritiek, maar vaak speelt de invloed van onze opvoeding dus een hele grote rol.
Zelfkritiek uit zich vaak als het negatieve stemmetje in je hoofd, ook wel de innerlijke criticus genoemd.
Hoe ga je om met zelfkritiek?
Je kan omgaan met deze kritiek die je jezelf geeft, door deze positief te transformeren. Van zelfkritiek naar zelfcompassie. Zo kan je bijvoorbeeld voor jezelf bedenken (en opschrijven!) of de zaken die je tegen jezelf zegt, wel écht zo zijn. Bijvoorbeeld – ‘ik kan niets’, is dit effectief zo? En vind je hier zelf een voorbeeld van, dat dit idee bevestigt? Vaak zitten deze ideeën en overtuigingen gewoon vastgeroest in onze hersenen, maar hebben ze geen onderbouwde uitleg of origine.
Je kan het dan ook transformeren door op te schrijven ‘ik kan…’, dit kan gaan van ‘ik kan goed sporten’ tot ‘ik kan mijn eigen kledij naaien en breien’ en ‘ik kan goed luisteren’, om maar enkele voorbeelden te geven.
Het is zeer belangrijk voor ons brein om met concrete voorbeelden te komen. Anders gaan onze hersenen de vrije loop en creëren ze gehele verhalen over zaken die eigenlijk niet stroken met de werkelijkheid.
En, indien je echt het gevoel hebt dat je niet goed bent in iets, is de boodschap: oefenen! Uiteindelijk zal je er ofwel beter in worden, ofwel vind je vast wel iets anders dat jij leuk vindt en waar je goed in bent.
Onthoud dus zeker: kritisch zijn mag, maar lief zijn met jezelf is een must! Lees hier meer hoe je zelfcompassie oefent.